ในชีวิตคนเราอาจพบกับอาการเจ็บป่วยหลายครั้ง เช่น ไข้หวัดที่มักจะเกิดขึ้นเมื่ออากาศเปลี่ยนแปลง แต่สำหรับไข้เลือดออก การเป็นซ้ำถือเป็นเรื่องที่อันตรายมาก โดยเฉพาะในกลุ่มเสี่ยง เช่น เด็ก ผู้สูงอายุ และผู้ที่มีโรคประจำตัว บทความนี้จะอธิบายถึงสาเหตุที่ทำให้เกิดการเป็นไข้เลือดออกซ้ำรอบ 2 และจะมีวิธีการป้องกันหรือหรือดูแลตัวอย่างไรไม่ให้เป็นซ้ำอีก
ทำความรู้จักโรคไข้เลือดออก
ไข้เลือดออก เป็นโรคชนิดหนึ่งที่เกิดจากเชื้อไวรัสเดงกี (Dengue virus) ซึ่งมียุงเป็นพาหะ หรือตัวกลางในการแพร่เชื้อ เมื่อยุงไปกัดคนที่เป็นไข้เลือดออก เชื้อจะเข้าสู่ต่อมน้ำลาย และแบ่งตัวในกระเพาะอาหารของยุง โดยมีระยะฟักตัวประมาณ 8 - 12 วัน และเมื่อยุงตัวนี้ไปกัดคนอื่นต่อ เชื้อก็จะถูกถ่ายทอดไปยังคนที่ถูกกัด [2]
ทำไมเป็นไข้เลือดออกซ้ำรอบ 2 อันตรายกว่าเดิม?
โดยปกติแล้วเมื่อร่างกายได้รับเชื้อไวรัส ระบบภูมิคุ้มกันจะสร้าง Antibody ขึ้นมาต่อสู้กับเชื้อโรค และจดจำเชื้อโรคนั้นไว้ เมื่อเกิดการติดเชื้อซ้ำอีกครั้งก็จะกระตุ้นให้ร่างกายผลิต Antibody ออกมาจัดการกับเชื้อโรคได้อย่างรวดเร็ว แต่โรคไข้เลือดออกนั้นเกิดจากเชื้อไวรัสเดงกี ซึ่งมีถึง 4 สายพันธุ์ ได้แก่ DENV-1, DENV-2, DENV-3 และ DENV-4 [1]
เมื่อติดเชื้อสายพันธุ์ใดสายพันธุ์หนึ่ง ร่างกายก็จะมีภูมิต้านทานต่อเชื้อสายพันธุ์นั้นไปตลอดชีวิต แต่จะป้องกันเชื้อสายพันธุ์อื่นได้แค่ช่วงระยะเวลาสั้นๆ ประมาณ 6 - 12 เดือนเท่านั้น นั่นหมายความว่า ในชีวิตของคนเราจึงมีโอกาสเป็นไข้เลือดออกได้ถึง 4 ครั้ง [1,4]
แต่การติดเชื้อซ้ำมักจะมีอาการรุนแรงมากขึ้น เนื่องจากร่างกายจะเกิดภาวะที่เรียกว่า ADE (Antibody-dependent enhancement) หรือการที่ภูมิคุ้มกันไม่สามารถกำจัดเชื้อต่างสายพันธุ์ได้ และยังพาเชื้อไวรัสเข้าไปในเซลล์เม็ดเลือดขาว ทำให้จำนวนไวรัสในกระแสเลือดเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว ร่างกายก็จะตอบสนองโดยการสร้างภูมิคุ้มกันที่มากขึ้นไปอีก ส่งผลให้มีการหลั่งสาร Cytokines ที่กระตุ้นการอักเสบ ทำให้มีอาการไข้ขึ้นสูง ปวดหัว ปวดกล้ามเนื้อ คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย เลือดไหล ถ่ายเป็นเลือด จนอาจนำไปสู่ภาวะช็อกและเสียชีวิตได้ [1]
ใครบ้างที่เสี่ยงเป็นไข้เลือดออกซ้ำรอบ 2 [1]
- ผู้ที่เคยติดเชื้อไวรัสเดงกีหรือเป็นโรคไข้เลือดออกมาก่อน
ไม่อยากเป็นไข้เลือดออกซ้ำรอบ 2 ป้องกันอย่างไร?
การหลีกเลี่ยงไม่ให้ถูกยุงกัด เป็นวิธีป้องกันที่ดีที่สุดคือ โดยการสวมเสื้อผ้าให้มิดชิด ติดมุ้งลวดที่ประตู หน้าต่าง ดูแลบ้านและสภาพแวดล้อมให้ปลอดภัยจากยุงลาย[6]
การกำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุง อย่าปล่อยให้มีน้ำขัง มีมุมอับชื้น ที่ยุงลายจะมาวางไข่ได้[6]
การฉีดวัคซีนไข้เลือดออก ซึ่งจะช่วยป้องกันโรคไข้เลือดออกได้ทุกสายพันธุ์ อีกทั้งยังช่วยลดความรุนแรงของโรค และลดโอกาสที่ต้องนอนโรงพยาบาลลงได้ 80 - 90%[7] ปัจจุบันวัคซีนแบ่งเป็น 2 ชนิด ดังนี้
- วัคซีนชนิด 2 เข็ม: สำหรับผู้ที่มีอายุ 4 ขึ้นไป สามารถฉีดได้ทั้งผู้ที่เคยหรือไม่เคยเป็นไข้เลือดออกมาก่อน โดยฉีดครั้งละ 1 เข็ม ห่างกันเข็มละ 3 เดือน[3]
- วัคซีนชนิด 3 เข็ม: สำหรับผู้มีอายุ 6-45 ปี และมีประวัติเคยเป็นไข้เลือดออกมาแล้ว โดยฉีดครั้งละ 1 เข็ม ห่างกันเข็มละ 6 เดือน[3]
ผู้ที่เคยมีประวัติเป็นไข้เลือดออกมาก่อน สามารถเข้ารับการฉีดวัคซีนได้ โดยสามารถฉีดหลังจากหายดีแล้ว 6 เดือน[7]
การเลือกรับวัคซีนให้ปรึกษาแพทย์เพื่อแนะนำตามความเหมาะสมแต่ละบุคคล
หากพบสัญญาณเตือนของไข้เลือดออก เช่น ไข้ขึ้นสูงแต่ไม่มีอาการไอหรือน้ำมูก เช็ดตัวหรือกินยาลดไข้แล้วอาการไม่ดีขึ้น อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยตัว ควรรีบไปพบแพทย์ทันที เพราะเราไม่มีทางรู้เลยว่าจะติดไข้เลือดออกซ้ำตอนไหน หรือจะเกิดภาวะวิกฤตขึ้นเมื่อไหร่ หากรอจนสายเกินไปก็อาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้
ที่มาของข้อมูล :
- PATHLAB: “ทำไม? การเป็นไข้เลือดออกครั้งที่ 2 ถึงรุนแรง!!! คนที่เคยเป็นแล้วเป็นต้องระวัง”.
- กรมควบคุมโรค: “ไข้เด็งกี่ (Dengue)”.
- สมาคมโรคติดเชื้อในเด็กแห่งประเทศไทย: “ตารางการให้วัคซีนในเด็กไทย แนะนำโดย สมาคมโรคติดเชื้อในเด็กแห่งประเทศไทย 2568”.
- โรงพยาบาลพญาไทศรีราชา: “ไข้เลือดออก อย่าปล่อยให้เป็นซ้ำ อันตรายถึงชีวิต”.
- คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล: “ไข้เลือดออก ป้องกันได้ด้วยวัคซีน”.
- คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล: “มารู้จัก “ไข้เลือดออก” ภัยร้ายที่อยู่ใกล้ตัว ตอนที่ 2”.
- คำแนะนำการให้วัคซีนป้องกันโรคสำหรับผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ พ.ศ. 2568
“ข้อมูลในเอกสารฉบับนี้จัดทำขึ้นสำหรับประชาชนเป็นการทั่วไปโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นการให้ข้อมูลเท่านั้น ข้อมูลนี้ไม่ควรถูกนำไปใช้เพื่อวินิจฉัยหรือรักษาปัญหาสุขภาพหรือโรคใด ๆ การให้ข้อมูลดังกล่าวนี้ไม่มีวัตถุประสงค์เป็นการทดแทนการปรึกษากับผู้ให้บริการทางการแพทย์ โปรดปรึกษาผู้ให้บริการทางการแพทย์ของท่านสำหรับคำแนะนำเพิ่มเติม”
C-ANPROM/TH/DENV/0771: MAY 2025